Хархорум
2020 онд Чингис хаан Хархорум хотыг Монголын эзэнт гүрний нийслэл болгон үүсгэн байгуулсны 800 жилийн ой тохиосон. Энэ бол Монгол төрийн түүхэн дэх хамгийн чухал үйл явдлуудын нэг бөгөөд Монголын, Дэлхийн эзэнт гүрний анхны нийслэл болохынхоо хувьд Хархорум нь өнөөг хүртэл үндэсний хэмжээнд онцгой учир холбогдолтой байдаг.
Хархорумын панорам зураг
Хуучин ертөнцийн хамгийн чухал төв
Гэхдээ тухайн үйл явдлын ач холбогдол нь Монгол Улсын хил хязгаараас гадагш холоо даван гарна. Чингис хаан ба түүний залгамжлагчид 13-р зууны туршид олон тооны улс гүрэн, ард түмэн, хаад ноёдыг эрхшээлдээ оруулж, хүн төрөлхтний түүхэнд хамгийн том нутаг дэвсгэрийг эзлэн захирсан юм. Ийхүү Хархорум нь хэдэн арван жилийн хугацаанд хуучин ертөнцийн хамгийн чухал төвийн нэг болсон билээ. Монголын эзэнт гүрний эрхшээлд орсон хийгээд түүнтэй хаяа тулгаран хиллэх болсон газар газрын элч, төлөөлөгчид, ноёд, язгууртнууд Их хаанд үйлчлэх, алба гувчуур төлөх, хүндэтгэл үзүүлэх, таалал соёрхлыг нь хүртэх гэж энд хуран цуглардаг байлаа. Гар урчууд, эрдэмтэн мэргэд, түшмэд, цэргүүд болон худалдаачид ордонд ажиллах, эсвэл хүчирхэг эзнийг бараадан эд баялаг хайх, азаа үзэх гэж тус хот руу ирцгээдэг байж. Ингээд Оросоос Хятад, Францаас Солонгосын хоорондох дэлхийн өнцөг булан бүрээс хүмүүс ирж, тус хотод хуран цугларчээ.
Эрдэнэ зуу хийд
Хархорум бол шашин хооронд, олон янзын ертөнцийг үзэх үзэл бие биетэйгээ учран золгосон, эрдэм мэдлэг хийгээд эд бараа солилцсон газар болж байв. Тиймээс Хархорум бол үйл явдлаар дүүрэн, маш онцгой түүхэн газар юм. Энэ газар 13-р зууны эхний хагаст шинээр гарч ирж буй Монголын эзэнт гүрний нийслэл болж, дэлхийн түүхэнд бичигдсэн, бидний өнөөгийн ертөнцөд одоо хүртэл хэвшиж тогтсон шийдвэрүүд гарч байсан, чухал чухал уулзалтууд болж өнгөрсөн, дэлхийн түүх өрнөсөн газар болжээ. Хожим нь тус хот сүйтгэгдэн устгаж, Эрдэнэ зуу хийдтэй хамт Монголын оюун санааны төв болсон билээ.
Монгол-Германы хамтарсан малтлага
Хархорумын түүх нь дэлхийн өнцөг булан бүрээс ирсэн эрдэмтэн, судлаачдын сонирхлыг татсаар ирсэн нь түүний 100 гаруй жилийн судалгааны түүхээс харагдана. Монгол-Германы анхны хамтарсан малтлагын хээрийн шинжилгээ 2000 онд явагдсан. Энэ цагаас хойш дундад зууны үеийн Хархорум хотыг тойрсон судалгаа, шинжилгээ, түүний үр дүнг хэвлэн нийтлэх, өв соёлыг хамгаалах төслүүд тасралтгүй тогтвортой үргэлжилж, олон олон үзэсгэлэнд дахин дахин дэлгэгджээ.
Монгол-Германы энэхүү эрдэм шинжилгээний хамтын ажиллагааны ачаар олон олон асуултыг судалсан. Уламбаярын Эрдэнэбат, Хелмут Р. Рот нараар ахлуулсан Боннын их сургуулийн баг хотын төв хэсэгт судалгаа хийсэн. Довдойн Баяр, Ханс-Георг Хюттель нараар ахлуулсан нөгөө баг нь хотын туурийн баруун өмнөд хэсэгт орших өнөөгийн бидний Их танхим хэмээн нэрлэсэн, өмнө нь ордон хэмээн таамаглаж байсан газрыг судалж эхлэв. Хуучин ордны байршлыг тодруулахын тулд энд төдийгүй Эрдэнэ зуу хийдийн хана, хаалган дор малтлага хийсэн нь эцэстээ учир битүүлэг таамаглалыг тайлахад хүргэсэн билээ.
Хархорум дахь малтлагын олдворууд
Сургалт, мэдлэг дамжуулах үйл явц
Үүний зэрэгцээ Андреас Рийгерээр ахлуулсан ХБНГУ-ын Карлсруэ хотын Техник, Эдийн Засгийн Дээд Сургуулийн ажилтан, оюутны баг хотын цогцолборын дэвсгэр талбайд нарийвчилсан хэмжилтийг хийж эхлэв. Бараг 80,000 шахам хэмжилтийн цэгээс тэд хотгор гүдгэрийн маш бага ялгааг ч харуулж чадах, хотын гурван хэмжээст дижитал газрын гадаргын загварыг бүтээсэн юм. Ингэснээр гудамжны сүлжээ, барилга байгууламжийн нэг бүрийн байршил харагдахуйц хотын дэвсгэр зургийг зохиох боломжтой болсон.
Судалгаа үргэлжилж байна
Их танхим болон Эрдэнэ зуугийн хэрмийн талаар чухал асуултууддаа хариу олсны дараа, тодруулж мэдэх ёстой шинэ асуултууд урган гарч ирснээр малтлагын дараагийн ажлууд эхэлсэн: хотын хойд хэсэгт хотын захын амьдралыг судлах хэрэгцээ гарав. Энэ гаднаас ирэгсэд амьдарч, оршин суудаг байжээ хэмээн үздэг байв. Үнэхээр эндээс нэгэн жижиг гайхамшиг гарч ирсэн юм: Төслийн багийнхан Францискийн лам [[Вильгельм фон Рубрук]]-ийн 13-р зууны үеийн аяллынхаа талаар бичсэн түүний дурдатгалд гардаг несториан сүмийн үлдэгдлийг эндээс олсон байж магадгүй хэмээн таамагласан.
